مجازات روزه خواری در انظار عمومی در ماه مبارک رمضان

مجازات روزه خواری در ملاء عام در قانون مجازات اسلامی دقیقا اشاره نشده است ولی در ماده ۶۳۸ این قانون آمده که تظاهر به هر عمل حرامی در انظار عمومی، جرم است و به حبس و شلاق محکوم خواهد شد.

مجازات روزه خواری در ایران چیست ؟

یکی از موضوعاتی که با فرارسیدن ماه رمضان مورد توجه مردم قرار می‌گیرد نگاه قانونی و حقوقی به موضوع روزه خواری است. بر اساس موازین دین مبین اسلام روزه گرفتن یکی از امور واجب در دین است که همه مسلمانان موظف هستند در ماه مبارک رمضان این واجب الهی را رعایت کنند.

اما با این حال دین اسلام شرایط بیماران و مسافران را مورد توجه قرار داده و برای این قبیل افراد شرایطی را درنظر گرفته است که بتوانند بدون مشقت و سختی این ماه مبارک را بگذرانند.

هرچند که روزه گرفتن در اسلام عملی واجب و روزه خواری بدون دلیل و عذر شرعی عملی حرام است، اما قانونگذار جمهوری اسلامی ایران روزه خواری را صراحتا جرم انگاری نکرده است و برای آن شرایطی در نظر گرفته است.

چون کشور و جامعه ما براساس مبانی دین اسلام پایه گذاری شده است لذا رعایت این چارچوب‌ها برای همه افراد لازم است. وقتی که روزه گرفتن برای همه واجب است پس برای کسانی که شرایط روزه گرفتن ندارند نیز حفظ حرمت و احترام به این واجب لازم است و نباید حقوق دیگران را نادیده بگیرند.

چیزی که در قانون به آن تاکید شده است عدم روزه خواری در ملاء عام و تظاهر به آن است، کما اینکه اگر فردی در منزل خود و یا مکان خلوتی که ترددی وجود ندارد اقدام به خوردن روزه کند این کار او مجازاتی را در پی نخواهد داشت.

طبق ماده ۶۳۸ در قانون مجازات اسلامی، به طور کلی افرادی که به صورت علنی در ملاء عام و انظار عمومی اقدام و تظاهر به کاری حرام کنند، مضاف بر کیفر عمل خود به ۷۴ ضربه شلاق و یا تحمل حبسی معادل ۱۰ روز الی ۲ ماه محکوم خواهند شد؛ و در صورتی که نفس عملی که مرتکب شده‌اند دارای کیفر نباشد اما به نحوی باشد که باعث جریحه دار شدن عفت عمومی شود، تنها محکوم به ۷۴ ضربه شلاق و یا حبس از ۱۰ روز الی ۲ ماه خواهند شد. از جمله اعمالی که انجام آن حرام است اقدام به روزه خواری در انظار عمومی است؛ بنابراین روزه خواری نیز مشمول قانون مجازات ذکر شده است و با کسانی که در ملاء عام اقدام به روزه خواری می‌کنند برخورد شده و بنا به صلاحدید به ۱۰ روز تا ۲ ماه حبس و یا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهند شد.

با ملاحظه و دقت در این ماده به جرم بودن روزه خواری در ملا عام می‌توان دست یافت. چرا که بر اساس موازین دین اسلام روزه خواری عملی حرام است.

باید گفت: عمل روزه‌خواری رفتاری خلاف و ناپسند است و حتی افرادی که عذر شرعی دارند باید حرمت روزه‌داران را حفظ کنند البته تعابیر «علنا»، «معابر عمومی» و «عملی که عفت عمومی را جریحه‌دار کند» در قانون مجازات جای بحث و بررسی بسیاری دارد.

چرا روزه خواری عملی حرام است

از جنبه اخلاقی و شرعی روزه نگرفتن در ماه مبارک رمضان یک گناه کبیره است، اما خوردن و آشامیدن بی ضرورت در ملاء عام بی احترامی و حرمت شکنی این ماه عزیز بوده و گناهی فراتر از یک روزه خواری ساده است.

دلیل حرمت این عمل یک قاعده فقهی است. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:«کسی که حسن و کار خیری انجام دهد و آن را از غیر خدا پنهان دارد، عملش ۷۰ برابر می شود نسبت به کسی که عمل حسنه ای را آشکار می سازد و کسی که مرتکب گناهی می شود، اگر آن را فاش و آشکار نماید، مورد غضب خدا واقع می شود اما اگر آن را پنهان داشت، آمرزیده خواهد شد.»
بنابراین دلیل حرمت روزه خواری و تظاهر به آن، حرمت شکنی احکام الهی است.

امام علی (ع) می فرماید: «خدا را خدا را در نظر بگیرید در باره ماه‏ رمضان‏، که روزه آن سپری از آتش است.» ماه مبارک رمضان و روزه آن تا آن جا مسئله ای جدی و با اهمیت است که برای شخص مکلفی که بدون عذر موجه و تعمداً به روزه‌خواری بپردازد کفاره در نظر گرفته شده و این نشان از اهمیت و جایگاه روزه دارد.

تظاهر به روزه خواری جرم مشهود است

بین یک عمل حرام و تظاهر به عمل حرام تفاوت وجود دارد. زمانی که یک فردی بر اثر بیماری توان گرفتن روزه را نداشته باشد عمل حرامی انجام نداده است اما اگر همین فرد در معبر و در انظار عمومی اقدام به خوردن و آشامیدن کند، عمل او تظاهر به روزه‌خواری است و این تظاهر به معنای آن است که عملی با قصد آشکار کردن صورت بگیرد.

ارتکاب عمل به صورت علنی و در انظار عمومی به معنای آن نیست که کسی شاهد عمل بوده باشد بلکه قابلیت عمل برای این که در معرض دید دیگران قرار بگیرد، کافی است.

به همین خاطر تظاهر به روزه‌خواری در یک خیابان بدون رفت ‌و آمد هم جرم است. شاید بتوان شکسته نشدن قبح عمل را حکمت این حکم دانست.

تظاهر به روزه خواری از جرایم مشهود بوده و برابر ماده ۲۱ قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری امکان دستگیری متهم و حفظ دلایل جرم برای ضابطین قضایی پیش بینی شده است.
مشهود بودن جرم برای برخورد ضابطان قضایی کافی است و برای رسیدگی به این جرم، مستندات و گزارش ماموران ضابطان در کنار اظهارات متهم مورد بررسی قرار می گیرند. بر اساس اصول حقوقی باید احراز این جرم با دلیل و مدرک اثبات شود.

بر این اساس اگر فردی در حیاط خانه خود روزه خواری کند هرچند همسایه او را ببیند جرم نیست، اما اگر خارج از خانه به عمد و به قصد تظاهر مرتکب این عمل شود جرم است و به ضابطان این اجازه داده شده است که با توجه به ظاهر عمل ارتکابی قضاوت کند و در حالی که تشخیص عمدی بودن و عنصر روانی جرم نادیده گرفته شده است.

ارتکاب عمل به طور علنی یعنی چه ؟

از نقطه نظر قوانین جزایی نیز(ماده ۲۱۴ مکرر قانون مجازات عمومی سابق و قوانین جزایی دیگر) مقصود از ارتکاب عمل به طور علنی، ارتکاب آن در ملأ و منظر عموم است؛ اعم از این که محل ارتکاب از اماکن عمومی یا اماکنی باشد که معد برای پذیرفتن عموم و مورد استفاده و مراجعه جمعی یا عموم مردم است ‏از قبیل بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، سالن‌های نمایش، سینماها، بوستان‌ها، ‏کارخانه‌ها، موزه‌ها، پایانه‌های مسافربری، فروشگاه‌ها، اماکن فرهنگی، ‏اماکن ورزشی، کتابخانه‌های عمومی، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، ‏وسایل نقلیه عمومی( اتوبوس،تاکسی، مترو و…)، مؤسسات و سازمان‌های دولتی و عمومی و ….

لزوم اثبات عمدی بودن تظاهر به روزه خواری

تظاهر به معنای نشان دادن به عمد و با قصد قبلی است. زمانی که از تظاهر به عملی حرام صحبت می شود مستلزم اثبات عمدی بودن عمل مرتکب است.
شاید فرد بیماری در شرایط خاصی قرار دارد و باید راس ساعت دارو مصرف کند و برحسب عادت سهواً و ناخودآگاه در معابر عمومی قرص خود را بخورد، یا به اجبار و اکراه، به دلیل ضعف و بد حالی مجبور به خوردن نوشیدنی می شود، در این حالت دیگر مشمول مجازات های قانونی نیست.
اما اگر به هر دلیلی یک فرد توان روزه داری نداشته باشد مانند بیماری یا مسافر بودن حق ندارد در انظار عمومی و معابر به عمل روزه خواری بپردازد و باید خوردن و آشامیدن پنهانی انجام شود.
هر چند احتمال ارتکاب این عمل بر اثر ناخودآگاه و غیرعمدی بودن زیاد است و اثبات این جرم فقط به حسب ظاهر، بسیار سخت است.

آیا استعمال دخانیات روزه خواری است؟

استعمال دخانیات طبق فتوای اکثریت علما – بنا به احتیاط واجب- روزه را باطل می کند.
نظر مقام معظم رهبری در این باره چنین است:« بنا بر احتیاط واجب جایز نیست در حال روزه سیگار کشیده شود».
به همین دلیل سیگار کشیدن عمل حرام بوده و اگر فردی در کوچه و خیابان قبل از اذان مغرب، انواع دخانیات استعمال کند، جرم مشهود محسوب و مطابق با قانون، مأمورین موظف اند با وی برخورد کنند.
هر چند که بر اساس تبصره یک ماده۱۳ « قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات »، نیز مصرف دخانیات در اماکن عمومی یا وسایل نقلیه عمومی جرم بوده و مجازاتی معادل پنجاه تا صد هزار ریال جزای نقدی دارد.

آیا روزه خواری در خودرو جرم است؟

انجام فعل حرام در معابر و انظار عمومی جرم تلقی می شود. حتی اگر خودرو حریم خصوصی تلقی شود باز هم تظاهر به روزه خواری (خوردن، آشامیدن، استعمال دخانیات و…) در خودرو شامل این حکم می شود چرا که قانونگذار با آوردن عبارت «در انظار عمومی و معابر» در حقیقت خودرو را تحت شمول این حکم درآورده است.
در این گونه موارد ضابطان قضایی می توانند با مرتکبین این جرم برخورد کنند.

روزه خواری فرد غیرمسلمان ایرانی

روزه خواری و در اصل خوردن روزه برای کسی که بر او روزه گرفتن واجب باشد، حرام است. کسی که بر او این عمل واجب نیست جرم روزه خواری هم برای او مطرح نیست.
اما فرد غیر مسلمان نمی تواند در ملاءعام تظاهر به روزه خواری کند. با صراحت ماده ۳ قانون مجازات اسلامی که بیان می کند « قوانین جزایی درباره ی کلیه کسانی که در قلمرو حاکمیت زمینی، دریایی و هوایی جمهوری اسلامی ایران مرتکب جرم شوند اعمال می شود» ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی مشمول افراد غیر مسلمان هم می شود و این افراد مجاز به روزه خواری در ملاءعام نیستند.

فرهنگ سازی

اما نکته قابل توجه آن است که مسئولان باید با فرهنگ سازی قوی و قبل از دست رفتن زمان اجازه ندهند که فضای شهر در ماه مبارک رمضان با روزه خواری ها آلوده شود.

آموزش و همگانی کردن فرهنگ احترام به ماه مبارک رمضان در رسانه های جمعی باید هرچه سریع تر شدت بگیرد؛ چرا که نمی توان واقعیت کریه و زشت روزه خواری در جامعه را کتمان کرد.

بهترین و مناسب ترین راهکار برای ریشه‌کن کردن این ناهنجاری اجتماعی را می‌توان بستر سازی فرهنگی دانست؛ محترم دانستن ماه مبارک رمضان و رعایت حرمت روزه داران باید به وسیله مدارس و رسانه ها در کودکان و نوجوانان نهادینه شود تا در بزرگسالی جامعه شاهد رفتارهایی که از جهت غفلت و بی توجهی سبب حرمت شکنی ماه مبارک رمضان می شود، نباشد.