با انواع سازهای سنتی و ایرانی بیشتر آشنا شوید

موسیقی سنتی و اصیل ایرانی ریشه در فرهنگ غنی این مرز بوم دارد. در بین اهل موسیقی در سراسر دنیا، نوای موسیقی ایرانی در کنار سازهای ساخته شده هنرمندان قهار ایرانی نشانه از اصالت ایران زمین دارد. جایگاه این هنر اصیل در بین جهانیان از قداست و احترام ویژه ای برخوردار است. نوازندگی و خوانندگی از دیرباز در بین ایرانیان برای بیان افکار، عقاید، بزم ها و رزم ها بکار برده می شد. موسیقی ایرانی با نوای دلنشین حرف های زیادی برای گفتن دارد و بیانگر نجابت مردمان پارسی است. سازهای ایران زمین دستخوش تغییرات زیادی گردیده تا به شکل امروزی آن در آمده است به طوری که برخی از این سازها در بین جهانیان از علاقه مندانی خاصی برخوردار است.

انواع سازهای موسیقی سنتی ایران

سازهای ایرانی بر حسب شیوه و ابزار نواختن به چند دسته تقسیم می شوند.

سازهای زهی:

سازهایی که صدا توسط ارتعاش سیم ها تولید می شود را سازهای زهی گویند. معروفترین این سازها می توان تار، سه تار، کمانچه، قیچک، سنتور و قانون را نام برد.

سازهای کوبه ای:

سازهایی که با کوبیدن و ضربه زدن صدا تولید می شود، را ساز کوبه ای نامند. دف، تنبک، طبل، سنج و دایره از جمله سازهای کوبه ای هستند.

سازهای بادی:

سازی که با دمیدن و ارتعاش هوا صدا تولید می شود، را سازهای بادی نامند. نی، نی انبان، فلوت، سرنا و بالان از جمله مشهورترین ساز های این دسته هستند.

سازهای اصیل ایرانی

• تار:

سازی اصیل و کلاسیک از خانواده سازهای زهی مضرابی است که شامل کاسه طنینی، دسته، شیطانک، دستان، خرک، سیم ها و سرپنجه است که در طول تاریخ دارای تغییرات زیادی گردیده است. نوازنده به حالت نشسته و با قرار دادن ساز بر روی ران پای خود آن را می نوازد. تار دارای شش سیم و دارای صدایی دلنشین و جذاب است. این ساز در بین کشورهای همسایه همچون تاجیکستان و آذربایجان طرفداران زیادی دارد. از معروفترین نوازندگان این ساز اصیل ابراهیم سرخوش، اسدالله حجازی، بیژن کامکار، جلیل شهناز و حسین علیزاده را می توان نام برد.

• سه تار:

سازی زهی مضرابی است که توسط مضراب یا نوک انگشتان دست راست نواخته می شود. سه تار این ساز اصیل و قدیمی که طرفداران ویژه ای در بین عارفان و صوفیان دارد، از خانواده تنبور است که بسیار شبیه تار است و از آنجا که در گذشته این ساز سه سیم داشته، سه تار نامیده شد. امروزه این ساز چهار سیم دارد که یک سیم بین سیم های دوم و سوم توسط عارفی به نام مشتاق علی شاه اضافه شده است که به نام سیم مشتاق شناخته می شود. اجزای سه تار شامل کاسه طنینی، دسته، صفحه، گوشی، خرک، دستان و سرپنجه است. پهنای صدای سه تار تقریبا سه اکتاو است. از نوازندگان نامی سه تار می توان میرزا عبدالله، درویش خان، عبدالحسن صبا، نورعلی برومند، ارسلان درگاهی، یوسف فروتن، پرویز مشکاتیان، کیهان کلهر و حسین علیزاده را نام برد.

• تنبور:

سازی قدیمی دارای دسته بلند و به شکل گلابی است که از خانواده سازهای زهی است که توسط ضربه انگشتان به صدا در می آید. تنبور یا تنبوره که دارای کاسه ای بزرگتر از سه تار است، سازی حماسی عرفانی است که در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی گردیده است. تنبور بر اساس شکل ظاهری دو نوع چمنی و کاسه ای است که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند.

• قانون:

سازی زهی مضرابی است که ذوزنقه ای شکل است و توسط مضراب و با دو انگشت سبابه نواخته می شود. این ساز کهن و قدیمی با اصالتی ایرانی طرفداران زیادی در بین کشورهای اطراف ایران دارد. برای نواختن آن را بر روی زانو یا میز قرار می دهند. این ساز در ارکستر و برای هماهنگی با سایر سازها دارای صدای شاخص است. از نوازندگان مشهور آن، رحیم قانونی و جلال قانونی  دو هنرمند شیرازی و مرحوم مهدی مفتاح را می توان نام برد.

• دف:

دف سازی کوبه ای که در عین سادگی ظاهری پیچیدگی های خاص خود را دارد. قدرت بدنی بالا و انعطاف پذیری انگشتان در یادگیری این ساز سهم بزرگی دارد. در  کلاس دف هنرجو با نحوه در دست گرفتن، چگونگی چرخش انگشتان و اصول اولیه نوازندگی این ساز اصیل سنتی آشنا می شود.

• دهل:

سازی کوبه ای است که بیشتر با سرنا نواخته می شود و در بزم ها، مراسم شادی، مسابقات و بازی های محلی در گذشته جایگاه ویژه ای بخصوص در بین مردمان بلوچ داشته است. این ساز برای تکنوازی مناسب نمی باشد و بعنوان سازی همراه است که معمولا به صورت ایستاده نواخته می شود. دهل شامل بدنه، پوست، طناب و مضراب است که بدنه بصورت یکپارچه است و معمولا از جنس چوب است. از نوازندگان مشهور حبیب الله قادر آتشگر و اسدالله قبادی را می توان نام برد.

• رباب:

سازی زهی که نواختن آن به قرن ها پیش بر می گردد. این ساز، سازی محبوب در خراسان، سیستان و افغانستان است که در بزم ها و روایات افسانه ها استفاده می شود. رباب سازی متشکل از کاسه، سینه، شکم، سر، دسته، سیمگیر، شیطانک و مضراب است. با توجه به نزدیک بودن کاسه ها صدایی خاص و دلنشین دارد. رحیم خوش ‌نواز و بیژن کامکار نوازندگان نامی این ساز هستند.

• کمانچه:

سازی زهی که شامل شکم دسته و سر است. این ساز اصیل ایرانی به نام ایرانیان در یونسکو ثبت جهانی شده است. این ساز محبوب امروزه دستخوش تغییرات زیادی گردیده است و انواع گوناگون آن از جمله کمانچه آلتو و کمانچه باس موجود است. از نوازندگان نامی کمانچه، حسین‌خان اسماعیل‌زاده، فرج علیپور، علی اکبر شکارچی، کیهان کلهر و اردشیر کامکار را می توان نام برد.

• نی:

سازی بادی است که قدمت دیرینه ای دارد. به نی ایرانی هفت بند نیز گویند و از جمله سازهای بدون زبانه است. برخلاف ظاهر ساده نواختن آن پیچیدگی خاصی دارد و برای همنوازی و تکنوازی جایگاه ویژه ای دارد. نی، سازی که بین عرفا و دراویش جایگاه و تقدس خاصی دارد. از اساتید مشهور این ساز، استاد نایب اسدالله اصفهانی، حسن کسایی را می توان نام برد.

• کرنا:

سازی بادی و قدیمی که دارای قدمتی همتراز با حکومت هخامنشیان است. کرنا در واقع نوعی ساز بادی قمیش دار است که تکمیل کننده صدای ساز نی است.

یادگیری سازهای سنتی

سازها، قطعات موسیقی، تصنیف ها، نحوه نواختن از جمله مواردی هستند که نوع موسیقی یک ناحیه را مشخص می کند. اگر علاقه مند به یادگیری سازهای سنتی و اصیل ایرانی هستید مهمترین گام بعد از شناسایی علایق خود تهیه ساز مناسب است. ساز مناسب در کنار استاد حاذق و همه اینها در یک آموزشگاه موسیقی حرفه ای میسر می شود. آموزشگاه موسیقی صدای مهرورزان با سابقه درخشان در آموزش و نشر موسیقی ایرانی، در کنار اساتید حرفه ای خود توانسته سهم بزرگی در انتقال این هنر اصیل به نسل های بعدی بردارد.